İnsanların hayatlarında yaptıkları seçimlerin en önemlileri iş ve eş seçimi. Hayatın önemli bir kısmı bu iki seçimle şekilleniyor. Şimdi, bilinçli bir iş ve kariyer seçimi için atılması gereken adımlara bakalım.
İyi bir iş seçimi yapabilmenin ilk adımı iyi bir özdeğerlendirme yapmaktan geçiyor. İnsanın kendisini iyi tanıması, doğru seçimler yapabilmesini, başarıyı ve mutluluğu yakalayabilmesini sağlar. Bir insanı tanımlayan en önemli özellik onun değerleridir. Çünkü, bilgi eksikliğini giderebilmek, değerleri değiştirebilmekten çok daha kolaydır. Değerler, insanın davranışlarını ve çevresiyle olan ilişkilerini belirler.
Bu nedenle, özdeğerlendirmenin ilk adımı insanın kendisi için en önemli değerleri belirlemesidir. Değerler, insanın
1) ne kadar sonuç odaklı olduğu,
2) kişisel gelişime verdiği önem,
3) uzmanlaşma güdüsünü,
4) rekabetçi ortamın kendi için motivasyonunu nasıl etkilediği,
5) pozisyon ve statüye ne kadar önem verdiği,
6) güç arzusu,
7) zorluklardan hoşlanma düzeyi,
8) liderlik dürtüsü,
9) takım çalışmasına yatkınlığı,
10) detaylara verdiği önem,
10) zaman baskısı karşısındaki tutumu,
11) rutin işleri düzenli olarak yürütme isteği,
12) farklı işleri bir arada yürütebilme yeteneği,
13) bağımsızlığına verdiği önem,
14) yaratıcılığın motivasyon etkisi ve/veya baskısı
15) hızlı tempoya verdiği tepki,
16) güven ihtiyacı,
17) maddi olanaklara verdiği öncelik,
18) etik ve ahlaki değerlere verdiği öncelik,
19) dostluğa verdiği önem,
20) dengeli yaşama verdiği önem,
21) işin toplumsal katkısının motive edici etkisi,
22) çalışılan ortamın önemi,
23) tanınmanın motive edici etkisi,
24) bürokratik ortamdan etkilenme gibi hususları içerir.
Kendisini iyi tanıyan insan önceliklerini belirleyebilen kişidir. Bu nedenle, kendini sürekli test eden kişi öncelikleri konusunda daha net bir anlayışa kavuşur.
Özdeğerlendirmenin ikinci adımı bu güne kadar gerçekleştirilen başarı ve başarısızlıkların ortaya konmasıdır. Böylelikle, hangi konularda başarılı olduğunu bilinçli bir şekilde anlama fırsatı yaratılmış olunur. Geçmiş performans hakkında bilgilerin derlenmesi aynı zamanda hangi yetkinliklerin geliştirildiği konusunda da ışık tutar.
Geçmiş performans değerlendirilirken özellikle cevaplandırılması gereken sorular şu şekilde sıralanabilir.
1) Aynı kaynaklarla başkalarından daha iyi sonuçlara ulaşabildiniz mi?,
2) Daha önce başkalarınca ulaşılan sonuçlara daha az kaynak kullanarak ulaşabildiniz mi?,
3) Bir problemi veya kritik durumu daha fazla kaynak kullanmadan çözebildiniz mi?,
4) Daha önce ortaya konmamış, değer yaratan yeni bir ürün ve/veya hizmet geliştirebildiniz mi?
Bu soruları cevaplandırırken, ne gibi yeni yaklaşımlar, organizasyonlar, teknolojiler kullandığını ve bu konuda sistemin kalıcılığını sağlayabilmek üzere yazılı hale gelmiş doküman oluşturulup, oluşturulmadığını da belirlemek faydalı olur.
Değerlerini ve yetkinliklerini belirleyen kişi iş seçerken potansiyel çalışma alanlarının gereksinimlerini ve özelliklerini belirlemelidir. Bu konuda yapılan çalışmalar, insanların iş seçiminde belirleyici özellik olarak gördükleri konuların sekiz ana grup ile açıklanabileceğini göstermektedir:
1) Teknik veya fonksiyonel uzmanlık gerektiren işler,
2) yönetimsel yetkinlik gerektiren işler,
3) bağımsızlık ve uzmanlığın ön plana çıktığı (akademik pozisyonlar, doktorluk, avukatlık gibi) işler, (
4) güven ve bağlılık duygusunun ön plana çıktığı işler,
5) girişimcilik ve yaratıcılık gerektiren işler,
6) değer verilen bir amaca hizmet etmenin işin özelliklerinden daha önemli olduğu işler,
7) zorlayıcı, rekabetçi ortamların yoğun olduğu işler, ve
8) dengeli yaşam tarzına fırsat tanıyan işler.
Kendi değerlerini, yetkinliklerini ve seçmek istedikleri işin belirleyici özelliklerini iyi tanıyan kişiler seçtikleri işlerde de daha başarılı ve mutlu oluyorlar.
İş bulmanın çok zor olduğu bir dönemde, bir de iş seçme lüksümüz olabilir mi diye düşünenler olacaktır. Ancak unutulmaması gereken husus, insanın kendisini ve çevresini ne kadar erken tanırsa, kendisini konumlandırma ve geliştirme çabalarında da o kadar başarılı olacağıdır. Ayrıca, her iş yerinde insiyatif alanların, kendi iş alanlarını şekillendirme fırsatlarına kavuşabildikleri de göz ardı edilmemelidir.